Gübre fiyatları 2022 başındaki zirve seviyelerinden gevşemiş olsa da tarihsel olarak yüksek seviyelerde seyretmeye devam ediyor. Fiyatlardaki gevşeme kısmen, çiftçilerin satın alınabilirlik ve bulunabilirlik sorunlarının getirdiği gübre saha uygulamalarını azaltması nedeniyle zayıflayan talebi yansıtıyor. Sektör ayrıca Avrupa'daki üretim sıkışıklığı, Rusya ve Belarus'a uygulanan yaptırımlardan kaynaklanan aksaklıklar ve Çin'deki ticari kısıtlamalar gibi arz yönlü sorunlardan da etkileniyor.
Avrupa'daki Üretim Sıkıntısı
Avrupa'da doğal gaz fiyatlarındaki keskin artış, azotlu gübreler için önemli bir girdi olan amonyakta yaygın üretim kesintilerine yol açıyor. Ekim 2022 itibariyle Avrupa amonyak üretim kapasitesinin yaklaşık %70'i azaltılmış veya kapatılmıştır. Bununla birlikte, Avrupa'daki ulusal rezervler için sıvılaştırılmış doğal ithalatın artması ve daha ılıman bir kış beklentileri nedeniyle girdi maliyetleri son aylarda düşmüştür. Bu durum, Avrupa'da kapatılan bazı azotlu gübre üretim tesislerinin yeniden faaliyete geçmesine olanak sağlayabilir.
Ukrayna-Rusya Savaşından Kaynaklanan Arz Kesintileri
Rusya'nın Şubat 2022'de Ukrayna'yı işgal etmesinin ardından, birçok ekonomi (AB ve ABD dâhil) her ikisi de önemli gübre tedarikçileri olan Rusya ve Belarus'a yaptırım uygulamışlardır. Ancak ticari yaptırımlar, küresel gıda güvenliği üzerinde olumsuz etkilerden kaçınmak için gıda ve gübre sektörleri için "istisnalar" belirlemiştir. Bu istisnalar Rusya'nın gübre ihracatına devam etmesini sağlamıştır. Ancak Belarus'tan yapılan potasyum ihracatı, AB topraklarının transit amaçlı kullanımına getirilen kısıtlama nedeniyle %50'den fazla düşmüştür.
Çin'de İhracat Kısıtlamaları
Çin'in yurt içinde bulunabilirliği korumak amacıyla gübre ihracatına getirdiği kısıtlamaları 2022 sonuna kadar uzatması arz endişelerini artırmıştır. Küresel DAP ticaretinin %30'unu oluşturan Çin'den yapılan DAP ihracatı 2022'nin ilk on ayında yaklaşık %50 (y/y) düştü. Bu arada, Çin'in üre ihracatı da aynı dönemde yaklaşık %60 (y/y) azaldığını söyleyebilirim.
Rusya’daki Gelişmeler
Rusya 2023 yılının ilk yarısında dünya pazarına en az 6.6 milyar dolar değerinde gübre sattı. Rus gübresinin en büyük alıcıları Brezilya, Hindistan ve ABD olarak kaydedildi.
Birleşmiş Milletler (BM) İstatistik Ofisi (Comtrade) verilerine göre, Rus şirketleri bu yılın Ocak- Haziran döneminde 57 ülkeye toplam 6.6 milyar dolarlık gübre tedarik etti.
Veritabanlarında özellikle Afrika ve Asya'daki bazı geleneksel alıcılar ilgili bilgiler açıklanmazken, Rusya’nın gübre ihracatının neredeyse yarısı, 1.9 milyar dolarlık hacimle Brezilya ve 1.3 milyar dolarla Hindistan'a gitti. Üçüncü sırada ise Rusya’dan 890 milyon dolar değerinde gübre satın alan ABD yer alırken, Çin'in Rusya'dan gübre ithalatı 632 milyon dolar, Meksika’nın ise 429 milyon dolara ulaştı.
Rusya'dan gübre ithalatı yapan en büyük 10 alıcı arasında raporlama döneminde gübre ihtiyacı için 170 milyon dolar harcayan Türkiye ve 151 milyon dolarlık ithalat yapan Almanya da yer alırken, Sırbistan, Fransa ve Kazakistan da Rusya’dan 100 milyon doların üzerinde gübre tedarik etti.
Guatemala’nın Rus gübresi ithalatı, 2023 yılının ocak- haziran döneminde 93 milyon dolara yükselirken, Rusya’ya karşı sert politikalarıyla tanınanPolonya’nın ithalatı 77 milyon dolara yükseldi. Güncel verilere göre ayrıca Bulgaristan, İspanya, Hollanda, Çekya ve İtalya gibi birçok Avrupa ülkesi de Rusya'dan gübre almaya devam ediyor.
Rusya Federal Gümrük Servisi'ne (FTS) göre Rusya, geçen yılın tamamında dünya pazarlarına 19.295 milyar dolar değerinde gübre tedarik ederken, bu hacimlerin bir önceki yıla göre 1,5 kat daha fazla.
Sonuç olarak gübre endüstrisi, zorluklarla fırsatları dengeleyen bir kavşakta duruyor. Doğal gaz fiyatlarındaki oynaklık ve jeopolitik gerilimler zorluklar yaratırken, üretimdeki yenilikler ve değişen enerji ortamı dayanıklılık ve uyum için fırsatlar sunuyor. Sektör bu karmaşıklıkların üstesinden gelirken, paydaşların küresel tarım için sürdürülebilir ve güvenli bir gelecek sağlamak amacıyla işbirliği yapması gerekiyor.
Kaynak: Worldbank, erişim 25.11.2023 Saygılarımla,
